Pyélonéphrite aiguë de la femme (hors grossesse)
<table id="refer1" border="1" cellpadding="5"><caption>Tableau 1 - Diagnostic des pyélonéphrites aiguës</caption><tbody><tr><th>Diagnostic</th></tr><tr><td><ul><li><strong>Cette fiche concerne uniquement la pyélonéphrite aiguë chez la femme hors grossesse,</strong></li><li>Chez l'homme, se référer à <a href="https://www.ordotype.fr/pathologies/infection-urinaire-chez-lhomme" target="_blank" rel="noopener">la fiche infections urinaires de l'homme</a>,</li><li>Chez la femme enceinte se référer à la fiche <a href="https://www.ordotype.fr/pathologies/infections-urinaires-chez-la-femme-enceinte" target="_blank" rel="noopener">infections urinaires au cours de la grossesse</a>.</li></ul></td></tr><tr><th>Clinique</th></tr><tr><td><ul><li>Fièvre,</li><li>Frissons,</li><li>Douleurs lombaires,</li><li>Signes fonctionnels urinaires :<ul><li>Dysurie,</li><li>Pollakiurie,</li><li>Brûlures mictionnelles/douleurs à la miction,</li><li>+/- Hématurie macroscopique (ne constitue pas un signe de gravité).</li></ul></li></ul></td></tr><tr><th>Paraclinique</th></tr><tr><td><ul><li><abbr data-tooltip="Examen cytobactériologique des urines">ECBU</abbr> systématique (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/infection-urinaire-ecbu" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>),</li><li>Aucun autre examen biologique ou d'imagerie (autre que l'ECBU) n'est systématique si toutes les conditions suivantes sont réunies :<br /><ul><li>Forme non hyperalgique,</li><li>Pas de signe de gravité,</li><li>Pas de <abbr data-tooltip="Facteur de risque">FDR</abbr> de complications (<a href="#refer2">voir tableau 2</a>),</li><li>Évolution rapidement favorable en 72h sous traitement,</li><li>Pas d'antécédent de lithiase urinaire,</li><li>Pas d'antécédent d'insuffisance rénale (<abbr data-tooltip="Clairance de la créatinine">ClCr ></abbr> 40 <abbr data-tooltip="Millilitre">mL</abbr>/min),</li><li>pH urinaire < 7.0,</li><li>1<sup>er</sup>épisode de PNA (échographie à partir du 2<sup>ème </sup>épisode),</li></ul></li><li>Dans les autres cas<ul><li>Biologie :<ul><li><abbr data-tooltip="Facteur de risque">FDR</abbr> de complication (voir<a href="#refer2"> tableau 2</a>) : <abbr data-tooltip="Numération formule sanguine">NFS</abbr>, <abbr data-tooltip="C-réactive protéine">CRP</abbr>, créatinine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/infection-urinaire-bilan-diagnostique-homme-femme" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>),</li><li>Doute diagnostique ou <abbr data-tooltip="Pyélonéphrite aiguë">PNA</abbr> grave : hémocultures, </li></ul></li><li>Imagerie :<br /><ul><li>Forme hyperalgique, ou évolution défavorable après 72h de traitement adapté, ou présence de <abbr data-tooltip="Facteur de risque">FDR</abbr> de complication (voir<a href="#refer2"> tableau 2</a>) : <strong>imagerie dans les 24h</strong> :<ul><li>Uroscanner en 1<sup>ère</sup> intention (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/infection-urinaire-uroscanner-femme" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>),</li><li>Échographie (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/infection-urinaire-echographie-renale-urgente" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>) si uroscanner non réalisable.</li></ul></li><li><abbr data-tooltip="Pyélonéphrite aiguë">PNA</abbr> avec antécédent de lithiase urinaire, d'insuffisance rénale, ou avec pH urinaire ≥ 7.0 : échographie (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/infection-urinaire-echographie-renale-urgente" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>),</li><li>≥ 2 épisodes de <abbr data-tooltip="Pyélonéphrite aiguë">PNA</abbr> simple : échographie (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-recidivante-echographie-renale-et-des-voies-urinaires" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>).</li></ul></li></ul></li></ul></td></tr><tr><td style="background-color: #e03623; text-align: center;"><strong><span style="color: #ffffff;">Critères d'hospitalisation</span></strong></td></tr><tr><td><ul><li>Signes de gravité cliniques (<a href="https://www.ordotype.fr/liens-utiles/quick-sofa" target="_blank" rel="noopener">qSOFA</a> ≥2, sepsis sévère), </li><li>Grossesse (voir <a href="https://www.ordotype.fr/pathologies/infections-urinaires-chez-la-femme-enceinte" target="_blank" rel="noopener">fiche</a>),</li><li>Forme hyperalgique,</li><li>Impossibilité de suivi ou de traitement ambulatoire,</li><li>Conditions socio-économiques défavorables,</li><li>Doute sur l'observance du traitement,</li><li>Vomissements rendant impossible un traitemennt per os</li><li>Décompensation d'une comorbidité,</li><li>Doute diagnostique,</li><li>Obstacle sur les voies urinaires.</li></ul></td></tr></tbody></table><div><p> </p><table id="refer2" cellpadding="5"><caption>Tableau 2 - Prise en charge des pyélonéphrites aiguës sans signe de gravité</caption><tbody><tr><td colspan="5">Débuter le traitement <strong>dès l'<abbr data-tooltip="Examen cytobactériologique des urines">ECBU</abbr> prélevé</strong>, mais <strong>sans en attendre les résultats.</strong></td></tr><tr><th style="text-align: center;" colspan="5"><strong>Facteurs de risque (<abbr data-tooltip="Facteur de risque">FDR</abbr>) de complication</strong></th></tr><tr><td colspan="5"><ul><li>Toute anomalie de l'arbre urinaire,</li><li>Homme (voir <a href="https://www.ordotype.fr/pathologies/infection-urinaire-chez-lhomme" target="_blank" rel="noopener">fiche</a>),</li><li>Grossesse (voir <a href="https://www.ordotype.fr/pathologies/infections-urinaires-chez-la-femme-enceinte" target="_blank" rel="noopener">fiche</a>),</li><li>Insuffisance rénale (<abbr data-tooltip="Clairance de la créatinine">ClCr</abbr> < 30 <abbr data-tooltip="Millilitre">mL</abbr>/min),</li><li>Immunodépression grave,</li><li>Sujet âgé :<ul><li>> 75 ans, ou</li><li>65-75 ans et ≥ 3 critères :<ul><li>Perte de poids involontaire au cours de la dernière année,</li><li>Vitesse de marche lente,</li><li>Faible endurance,</li><li>Faiblesse/fatigue avec activité physique réduite.</li></ul></li></ul></li></ul>Le diabète à lui seul n'est pas un <abbr data-tooltip="Facteur de risque">FDR</abbr></td></tr><tr><th style="text-align: center;" colspan="5">Durée</th></tr><tr><td style="text-align: center;"><strong>7 jours</strong></td><td colspan="4"><ul><li>Absence de <abbr data-tooltip="Facteur de risque">FDR</abbr> de complication, <strong>ET </strong></li><li>Traitement par <abbr data-tooltip="Fluoroquinolone">FQ</abbr> ou β-lactamine parentérale durant tout le traitement. </li></ul></td></tr><tr><td style="text-align: center;"><strong>10 jours</strong></td><td colspan="4">Autre cas et<strong> évolution rapidement favorable</strong></td></tr><tr><td style="text-align: center;"><strong>Avis spécialisé</strong></td><td colspan="4">Autre cas et évolution<strong> non rapidement favorable</strong></td></tr><tr><th style="text-align: center;" colspan="5">Choix du traitement</th></tr><tr><td style="text-align: center;"><p> </p></td><td style="text-align: center;"><strong>Absence de <abbr data-tooltip="Facteur de risque">FDR</abbr> de complication</strong></td><td style="text-align: center;" colspan="3"><strong><abbr data-tooltip="Facteur de risque">FDR</abbr> de complication<br /></strong></td></tr><tr><td style="background-color: #bef2d3; text-align: center;" colspan="5"><strong>Traitement probabiliste</strong><strong><br /></strong></td></tr><tr><td style="text-align: center;"><strong>1<sup>ère</sup> choix</strong></td><td><ul><li>Ciprofloxacine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-simple-femme-ciprofloxacine-7-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>)</li><li>Lévofloxacine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-simple-femme-levofloxacine-7-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>)</li></ul>(sauf si traitement par <abbr data-tooltip="Fluoroquinolone">FQ</abbr> dans les 6 mois précédant)</td><td colspan="3"><p>Ceftriaxone :</p><ul><li><a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-avec-fdr-de-complication-femme-ceftriaxone-10-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance,</a></li><li><a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/ide-ceftriaxone-10-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance infirmière.</a></li></ul></td></tr><tr><td style="text-align: center;"><strong>2<sup>ème</sup> choix</strong></td><td><p>Ceftriaxone :</p><ul><li><a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-simple-femme-ceftriaxone-7-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance,</a></li><li><a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/ide-ceftriaxone-7-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance infirmière</a> (<abbr data-tooltip="Infirmier diplômé d'etat">IDE</abbr>)</li></ul></td><td colspan="3"><ul><li>Ciprofloxacine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-avec-fdr-de-complication-femme-ciprofloxacine-10-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>)</li><li>Lévofloxacine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-avec-fdr-de-complication-femme-levofloxacine-10-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>)</li></ul>(sauf si traitement par <abbr data-tooltip="Fluoroquinolone">FQ</abbr> dans les 6 mois précédant)</td></tr><tr><td style="background-color: #bef2d3; text-align: center;" colspan="5"><strong>Relais après obtention de l'antibiogramme (hors <abbr data-tooltip="Entérobactéries productrices de bêta-lactamases à spectre élargi">EBLSE</abbr>)</strong><strong><br /></strong></td></tr><tr><td style="text-align: center;"><strong>1<sup>er</sup> choix</strong></td><td colspan="4">Amoxicilline (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-femme-amoxicilline-10-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>)</td></tr><tr><td style="text-align: center;"><strong>2<sup>ème</sup> choix<br />(par ordre de préférence)</strong></td><td colspan="3"><ul><li>Cotrimoxazole (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-femme-cotrimoxazole-10-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>),</li><li>Amoxicilline + acide clavulanique (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-femme-amoxicilline-acide-clavulanique" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>),</li><li>Ciprofloxacine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-simple-femme-ciprofloxacine-7-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>),</li><li>Lévofloxacine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-simple-femme-levofloxacine-7-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>),</li><li>Ofloxacine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-simple-femme-ofloxacine-7-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>),</li><li>Céfixime (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-avec-fdr-de-complication-femme-cefixime-10-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>).</li></ul></td><td><ul><li>Ciprofloxacine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-avec-fdr-de-complication-femme-ciprofloxacine-10-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>),</li><li>Lévofloxacine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-avec-fdr-de-complication-femme-levofloxacine-10-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>),</li><li>Ofloxacine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-avec-fdr-de-complication-femme-ofloxacine-10-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>).</li></ul></td></tr><tr><td style="background-color: #bef2d3; text-align: center;" colspan="5"><strong>Relais en cas de <abbr data-tooltip="Entérobactéries productrices de bêta-lactamases à spectre élargi">EBLSE</abbr> (selon sensibilité de la souche)</strong><strong><br /></strong></td></tr><tr><td style="text-align: center;"><strong>1<sup>er</sup> choix</strong></td><td colspan="2"><ul><li>Ciprofloxacine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-simple-femme-ciprofloxacine-7-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>),</li><li>Lévofloxacine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-simple-femme-levofloxacine-7-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>),</li><li>Cotrimoxazole (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-femme-cotrimoxazole-10-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>).</li></ul></td><td colspan="2"><ul><li>Ciprofloxacine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-avec-fdr-de-complication-femme-ciprofloxacine-10-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>),</li><li>Lévofloxacine (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-avec-fdr-de-complication-femme-levofloxacine-10-jours" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>).</li></ul></td></tr><tr><td style="text-align: center;"><strong>2<sup>ème</sup> choix</strong></td><td colspan="4">Amoxicilline + acide clavulanique (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/pna-femme-amoxicilline-acide-clavulanique" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>)</td></tr><tr><td style="text-align: center;"><strong>Ensuite</strong></td><td colspan="4">Avis spécialisé pour antibiothérapie <abbr data-tooltip="Intraveineuse">IV</abbr> (Céfoxitine, Pipéracilline-Tazobactam, Témocilline...)</td></tr><tr><th style="text-align: center;" colspan="5"><strong>Suivi</strong></th></tr><tr><td style="text-align: left;" colspan="5"><p>Réévaluation systématique à 72 heures :</p><ul><li>En cas d'évolution favorable, il n'est pas nécessaire d'effectuer un <abbr data-tooltip="Examen cytobactériologique des urines">ECBU</abbr> de contrôle,</li><li>Avis spécialisé en cas d'évolution non favorable.</li></ul></td></tr></tbody></table></div><p> </p><table id="refer3" border="2" cellpadding="5"><caption>Tableau 3 - <abbr data-tooltip="Bandelette urinaire">BU</abbr> et <abbr data-tooltip="Examen cytobactériologique des urines">ECBU</abbr> : interprétation</caption><tbody><tr><th>Bandelette urinaire</th></tr><tr><td><ul><li>Positive si leucocytes et/ou nitrites,</li><li>Bonne <abbr data-tooltip="Valeur prédictive négative">VPN</abbr> chez la femme,</li><li>Bonne <abbr data-tooltip="Valeur prédictive positive">VPP</abbr> chez l'homme.</li></ul></td></tr><tr><th><abbr data-tooltip="Examen cytobactériologique des urines">ECBU</abbr> (<a href="https://www.ordotype.fr/ordonnances-types/infection-urinaire-ecbu" target="_blank" rel="noopener">ordonnance</a>)</th></tr><tr><td><ul><li>Leucocyturie : seuil indiqué par le laboratoire,</li><li>Bactériurie : seuil pour la femme :<ul><li><em>E. coli</em> ou <em>S. saprophyticus</em> : ≥ 10<sup>3 </sup><abbr data-tooltip="Unité formant colonie">UFC</abbr>/<abbr data-tooltip="Millilitre">mL</abbr></li><li>Autres bactéries : ≥ 10<sup>4 </sup><abbr data-tooltip="Unité formant colonie">UFC</abbr>/<abbr data-tooltip="Millilitre">mL</abbr>,</li></ul></li><li>À réaliser <strong>avant toute antibiothérapie,</strong></li><li><strong>Inutile dans le suivi</strong> en cas d'évolution favorable, sauf chez la femme enceinte,</li><li>Une clinique compatible avec une <abbr data-tooltip="Infection urinaire">IU</abbr> prime, même si les seuils ne sont pas atteints.</li></ul></td></tr></tbody></table>
Sources et recommandations
Auteur(s)
PNA simple - Ofloxacine
PNA simple - Ceftriaxone
PNA simple - Amoxicilline
PNA simple - Cotrimoxazole
PNA simple - Lévofloxacine
PNA simple - Ciprofloxacine
PNA - Amoxicilline + acide clavulanique
PNA avec FDR de complication - Céfixime
PNA avec FDR de complication - Ofloxacine
PNA avec FDR de complication - Ceftriaxone
PNA avec FDR de complication - Amoxicilline
PNA avec FDR de complication - Lévofloxacine
PNA avec FDR de complication - Ciprofloxacine
IDE - Ceftriaxone - 7 jours
IDE - Ceftriaxone - 10 jours
PNA simple - Ofloxacine
PNA simple - Ceftriaxone
PNA simple - Amoxicilline
PNA simple - Cotrimoxazole
PNA simple - Lévofloxacine
PNA simple - Ciprofloxacine
PNA - Amoxicilline + acide clavulanique
PNA avec FDR de complication - Céfixime
PNA avec FDR de complication - Ofloxacine
PNA avec FDR de complication - Ceftriaxone
PNA avec FDR de complication - Amoxicilline
PNA avec FDR de complication - Lévofloxacine
PNA avec FDR de complication - Ciprofloxacine
IDE - Ceftriaxone - 7 jours
IDE - Ceftriaxone - 10 jours
PNA simple - Ofloxacine
PNA simple - Ceftriaxone
PNA simple - Amoxicilline
PNA simple - Cotrimoxazole
PNA simple - Lévofloxacine
PNA simple - Ciprofloxacine
PNA - Amoxicilline + acide clavulanique
PNA avec FDR de complication - Céfixime
PNA avec FDR de complication - Ofloxacine
PNA avec FDR de complication - Ceftriaxone
PNA avec FDR de complication - Amoxicilline
PNA avec FDR de complication - Lévofloxacine
PNA avec FDR de complication - Ciprofloxacine
IDE - Ceftriaxone - 7 jours
IDE - Ceftriaxone - 10 jours